بسمالله الرحمن الرحيم
قال الله تبارک و تعالی فی محکم کتابه القرآن الحکيم: «إِنَّ ناشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قيلاً»[1]
بحسب پيشنهاد دوستان ما و عزيزانی که مرتب پيام دادند تماس گرفتند و تذکر دادند برای ادامه پيدا کردن برنامههایی که برای حقير توفيقی بود در هفته در خدمت مردم حضوراً در مسجدالنبی و مسجدالرسول و دعای ندبه صبحهای جمعه عزيزانی متذکر شدند که حالا که شرائط اقتضاء میکند که مردم از اجتماعات فاصله بگيرند و رعايت اصول بهداشتی را داشته باشند
از باب قاعده «مالايدرک کله لايترک کله» وقتی چيزی را نمیتوانيم همه آن را به دست بياوريم تلاش کنيم که همه را هم از دست ندهيم لذا پيشنهاد بر اين شد که به صورت مجازی آن سخنرانی هفتگی خود را خدمت عزيزان داشته باشيم. عزيزانی که برنامهها را تعقيب میکردند شبهای پنجشنبه موضوع بحث سيمای رسولخدا در قرآن بود که پيامبر را ما در قرآن از کلام خدا بهتر بشناسيم، چرا که اين پيامبر را خدا میفرمايد برای شما انسانها اسوه است الگوست اقتضای تبعيت صحيح از يک الگو و يک معيار و شاخص اول شناخت خوب است سخن بدينجا رسيد در دو هفته قبل که يکی از ويژگیهای پيامبر اکرم که در قرآن خداوند توصيه میفرمايد به رسولالله آن جهت شبزندهداری پيامبر و قيام پيامبر در نيمهشب و خلوت با خداست که به قول حافظ
هر گنجی سعادت که خدا داد، به حافظ از يمن دعای شب و ورد سحری بود
آيهای که در اين فرصت و در اين جلسه و امشب تقديم شد آيه ششم از سوره مبارکه مزمل که از شروع آيه خطاب به رسولالله خداوند توصيهای به شبزنداری و تهجد میفرمايد تا میرسد به اين قسمت که خدا میفرمايد در فضيلت نماز شب سخن ما پيرامون فضيلت و امتيازهای بود که از نماز شب برای ماها رقم میخورد و اتفاق میافتد پيامبر اسوه است در شبزندهداری: «وَ مِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَكَ»[2] که خدا امر به شبزندهداری به رسولالله میفرمايد حالا کسانی که توفيق شب زندهداری دارند چه فيوضاتی چه توفيقاتی برای اينها رقم خواهد خورد.
قرآن در آيه ششم از سوره مبارک مزمل که ادامه نکاتی است که خدا در آيات قبل به پيامبر اشاره میفرمايد میفرمايد مسلماً نماز و عبادت شبانه انسان را پا برجا تر و در گفتار و رفتار مقاومتر قرار خواهد داد کسانی که میخواهند در زندگی ثبوت داشته باشند فراز و نشيبهای زندگی آنها را از مدار اصلی خود خارج نسازيد ارتباط با پروردگار است الآن در همين شرائط تلخی که دنيای بشريت هم با آن درگير است و اين بيماری که شيوع پيدا کرده قطعاً کسانی که باورهای دينی قویتری دارند ارتباطی محکمتری با پروردگار خود دارند اينها در رويارويي با اين حوادث سختیها دشواریها مشکلات هم قویترند هم قويند و هم انسانهای پايدار و با ثباتی هستند. در ذيل اين آيه شريفه از امام باقر عليهالسلام روايتی نقل شده که حضرت فرمودند منظور از: «إِنَّ ناشِئَةَ اللَّيْلِ»[3] ناشئت الليلی که خدا در اين آيه شريفه بيان میفرمايد منظور همان برخواستن نيمه شب و قيام برای نماز شب است که کسانی که نيمه شب يا در وقت سحر شب از نيمه گذشته با خدای خود خلوت میکنند راز و نياز میکنند اين «ناشِئَةَ اللَّيْلِ»[4] را امام میفرمايد منظور همان قيام در پيشگاه خداوند در آن وقت نيمه شب و سحرگاهی است: «أَشَدُّ وَطْئاً»[5] هم اشاره به برخواستن از بستر و رختخواب برای رضای خدا کسانی که از اين بستر بر میخيزند و اين استراحت را میگذرند برای اينکه با خدای خود ارتباط برقرار کنند. خدا میفرمايد مسلماً اينها در ثبات شما استواری شما و اين نيمه شب شما در تأثير موفقيت روزهای شما و کارهاي روزتان بسيار تأثيرگذار است چند نکته را من در اين آيه شريف اشاره کنم و مطالبی و چند حديث را در فضيلت و امتيازات نماز شب و شبزنده داری يکی از نکاتی که ما بايد عزيزان توجه داشته باشيم از عواملی که در عبادت تأثيرگذار است نقش زمان و عنصر زمان است زمان در عبادت مؤثر است و تأثيرگذار است لذا شما ملاحظه میفرماييد نماز شب را میگويند در آن وقت سحرگاهی در آن يک ثلثی باقی مانده پايانی شب وقت فضيلت اين نماز است. حالا اگر کسی رجاءً اين نماز در طول روز هم بخواند تأثير آن وقت سحر را نخواهد داشت يا نماز صبح در وقت خودش تأثير دارد بين الطلوعين نماز ظهر و عصر در آن وقتی که خدا مقرر فرموده ما عبادتها را میبينيم که اينها عمده عبادات اينها در يک زمانهای تعريف شدند حج يکی از عبادات مهمی است که مسلمانها و آنهای که مستطيع میشوند انجام میدهند در اين حج شما میبينيد عنصر زمان ديده شده و لذا در زمان معين روز عرفه زمان معين است شب عيد قربانی که حجاج بايد سرزمين مشعرالحرام حضور پيدا کنند زمان معين است، روز عيد قربان که روز دهم ذی الحجه است زمان معين است، قربانی حاجی، رمی اول حاجی در آن روز اتفاق بيفتد، بيتوته در منی زمان معين است شب يازدهم شب دوازدهم عزيزانی که حج مشرف شدند واقف به اين مناسک حج هستند که زمانها با اين افعال در هم آميخته، يا ماه مبارک رمضان روزهداری يک عمل بسيار ارزشمندی است و عزيزانی الحمدلله توفيق داريد ماه رجب يکی از امتيازات اين ماه اين است که کسانی که موفقند از اين فرصت ماه رجب برای روزه گرفتن استفاده کنند و بهره بگيرند اما آن روزه واجب و آن صيامی که خداوند به ضيافتش مردم را دعوت کرده آن زمان معين است يعنی ماه مبارک رمضان در آن ماه اين عمل اتفاق بيفتد در غالب عبادات ما ما میبيبنيم زمان نقش دارد میگويند اين ذکر را در فلان ساعت اين ذکر را در فلان مکان در فلانجا بعض مکانها زمانها توصيه شده: «لَيْلَةُ الْقَدْرِ»[6] زمام معين است لذا قرآن میفرمايد: «لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ»[7] اين زمان خاص از نظر ارزش برابری میکند با هزار ماه عبادت يعنی يک شب را انسان با معرفت درک کند «لَيْلَةُ الْقَدْرِ»[8] جهشی به انسان در عبادت میدهد که برابری با هزار ماه «و خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ»[9] از هزار ماه هم بهتر و عالیتر اين يک نکته که از اين آيه شريفه هم استفاده میشود که خود شب موضوعيت دارد و عبادت در شب يک ويژگی و رجحانی نسبت به عبادتهای در روز دارد نافله در شب با نافله در روز اينها قابل مقايسه نيستند قرآن میفرمايد: «إِنَّ ناشِئَةَ اللَّيْلِ»[10].
نکته ديگر اينکه از همين آيه ما استفاده میکنيم که خيلی توفيقات فيوضات و برکاتی که نصيب انسانها میشود اينها حواله را در نيمه شب میگيرند: «إِنَّ ناشِئَةَ اللَّيْلِ»[11]. شب خيز که عاشقان به شب راز کنند، قرآن هم تصريح به اين مطلب دارد: «أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قيلاً»[12]برای عبادت شما و برای ثبات شما اين تهجد شبانه شما بسيار کارساز است و بسيار تأثيرگذار است لذا به تعبير خيلی از بزرگان که اين عبارت را بيان میکردند با اختلاف مضامينی که بعضی از شخصيتهای بزرگ شب حواله میگرفتند روز هزينه میکردند اين همان حکايت از فيوضات و توفيقات و برکاتی است که خداوند در وقت سحر و سحرخيزی و شبزندهداری مقرر فرموده.
نکته ديگر اينکه اساساً در خود تاريکی شب زمانی که نوعاً افراد استراحت کردند جامعه از آن تب و تاب سر و صدا افتاده حتی در درون خانه بخشی از اعضای خانواده شايد در حال استراحت هستند اين عبادت يکی عبادتی است کاملاً آميخته با خضوع و خشوع عبادتی که میتوان گفت صد در صد برای خداست ذرهای ريا و عرض شود که خدای ناخواسته آلودگیهای شرک در اين عبادت ديده نخواهد شد اين در آن وقت سحر و خضوع و خشوع و تاريکی شب طرف بر میخيزد و با خدای خود زمزمه و مناجات میکند.
و نکته ديگر در اين آيه شريفه خدا میفرمايد: «وَ أَقْوَمُ قيلاً»[13] پا برجاتر میکند شما را و با استقامتتر میکند نماز شب شما را يعنی نماز شب عامل ثبات قدم و تقويت عقيده است کسانی که در جستجوی يک عقيدهای ثابت و در جستجوی يک روش مقاوم که دچار تزلزل نشوند يکی از راهکارهايش همين خلوت نيمه شب با خداست بعضیها میگويند آقا ما کسی را میشناسيم نماز میخواند روزه میرفت کارهای خير انجام میداد يکدفعه ثبات خودش را از دست داد تغيير کرد عوض شد دگرگون شد همين يکی دو روز قبل شخصی تماس گرفته از توفيقات شخصی از دوستان خودش سخن میگفت که اين چه توفيقاتی داشت چه موفقيتهای داشت الآن چقدر از آن نگاهها ديدگاهها فاصله گرفته و دور شده و منحرف شده ما عزيزان اگر بخواهيم اين ثبات عقيده و ثبات عمل برای ما بماند يکی از راهکارهای تقويت در عقيده و ثبات در عمل قرآن نماز شب را ياد میکند. اين نماز شب مثل داروی است که شما را به حد استاندارد میرساند در اين فراز و نشيبهای زندگی روز مره عقيده شما رفتار شما منش شما تغيير و متزلزل نخواهد شد و قطعاً اين نکته را هم فراموش نکنيم که ما موفقيت روزانه خودمان را طبق اين آيه شريفه نيازمند به کسب معنويت شبانه هستيم ما شبها حواله را اگر گرفتيم روزها میتوانيم هزينه کنيم.
خدا رحمت کند آيتالله العظمی بروجردی را زمانی که ايشان به مرجعيت رسيده بودند و در قم آمده بودند میگويند يک وقتی حلقه از علما در خدمت ايشان جمعيتی نشسته بودند سخن از مرجعيت آيتالله العظمی مرحوم آقای حاج سيد ابوالحسن اصفهانی به ميان آمد خب اينها شاگردان مبرز مرحوم آخوند خراسانی صاحب کفاية الاصول بودند در بين شاگردان مرحوم آخوند يکدفعه آقای سيدابوالحسن درخشيد و مرجع مطرح عالم شد و نوع مجتهدين و بزرگان و علما هم به احترام ايشان سکوت کردند و همه گفتند بيرق اسلام و برچم اسلام به دست آيتالله العظمی سيدابوالحسن اصفهانی است میگويند از مرحوم آيتالله العظمی بروجردی سؤال شد چه شد که آيتالله العظمی سيدابوالحسن اصفهانی يک دفعه اينگونه درخشيد و حال آنکه از ايشان چه بسا انسانهای قویتر در مبانی قفه و اصول هم در بين همترازهای ايشان بود اما ايشان مطرح شد ايشان شد گل سرسبدی مرجعيت در زمان خودش میگويند آيتالله العظمی بروجردی فرموده بود ما انتظارات بيشتر و عالیتری برای مرحوم آيتالله العظمی سيد ابوالحسن اصفهانی داشتيم و مقامات بالاتری را انتظار میکشيم ايشان برسند. وقتی سؤال شد که چطور ايشان فرموده بودند من ياد ندارم در دوران طلبگیام در نجف اشرف سحرگاههان که به حرم اميرالمؤمنين مشرف میشدم میديدم مقدم بر من و زودتر از من و بقيه علما و طلاب نجف آقای حاج ابوالحسن وارد حرم شده در يک گوشهای از حرم مطهر اميرالمؤمنين مشغول شبزنده داری و راز و نياز و تهجد است ايشان فرمودند من آن حالهای و وضعيت نيمه شبهای آقای حاج سيدابوالحسن را در دوران طلبگیاش که میديدم به خودم میگفتم باش تا صبح دولتت بدمد کين هنوز از نتايج سحر است، قطعاً بزرگانی که به آن مقامات عاليه نائل شدند و رسيدند موفقيتهای خود را در طول روز ناشی از کسب معنويتهای در نيمه شب داشتند من چند روايت هم در تکميل مطالبی که عرض کردم خدمت عزيزان عرض کنم.
يک نکتهای را که من اينجا اشاره کنم عزيژان گاهاً بعضیها کسالت دارند توفيق شايد وقت سحر بيدار شدن را ندارند دارو مصرف میکنند مکرر میپرسند ما داروهای که مصرف میکنيم به گونهای است که وقتی بيدار میشويم ديگر وقت نماز صبح است وقت نماز شب ديگر از ما گرفته شده يا بعضیها به خاطر اشتغالات زياد در طول روز خستگیهای فراوانی که بر اينها حاکم شده ديگر اينها توانايي جسمی آن وقت سحر در وقت مقرر بلند شدن و نماز خواندن را ندارند يا حالا عذرهای ديگری که شايد سلب توفيق میکند از اينکه در آن وقت سحر انسان بتواند قبل از آذان مثلاً ساعتی را با خدای خود خلوت کند و راز و نياز کند اين روايتی که تقديم میکنم اين مايه اميد است برای همه ما که قطعاً از اين امشب عزيزان وقتی میخواهيد استراحت کنيد با اين نيت با اين نگاه ما استراحت کنيم اگر توفيق بيداری را در وقت سحر نصيب ما شد که استفاده میکنيم چه بهتر و اگر نشد ببينيد پيامبر چه میفرمايد؟ رسولخدا میفرمايد: «ما من عبد يحدث نفسه بقيام ساعة من الليل»[14]، هيچ انسانی هيچ مؤمنی بندهای نيست مگر اينکه با خودش يادآوری میکند که میخواهم نيمه شب يا وقت سحر بر خيزم و با خدا راز و نياز کنم هر انسانی که اين دغدغه را دارد زن مرد و با خودش قرار میگذارد که من در وقت سحر قبل از آذان برخيزم و از فيض نماز شب و نافله شب بهرهمند بشوم اين قبل از خوابيدن اين نيت را دارد و اين عهد را با خودش میبندد که من امشب که خوابيدم میخواهم وقت سحر برخيزم و نماز شب بخوانم بعد حضرت میفرمايند «فينام عنها»[15]، اين خوابيد با اين نيت هم خوابيد که برخيزد اما خواب بر او غلبه پيدا کرد و توفيق بيدار شدن در آن وقت نماز شب برايش حاصل نشد حضرت میفرمايد «كَانَ نَوْمُهُ صَدَقَةً»[16] اولاً اين خوابش میشود صدقه يعنی از زمانی که میخوابد تا زمانی که بيدار میشود اين يک نوع صدقه محسوب میشود يعنی خواب میشود عبادت خواب آن جنبه عبادت پيدا میکند چون با اين نگاه و با اين نيت خوابيد که برخيزد و بندگی خدا را بکند. لذا عزيزان ما اين حداقلها را میتوانيم تحصيل کنيم بالاخره بنده حالا دارو اگر مصرف میکنم عذر دارم مشکلی دارم حداقل با اين نيت بخوانم که خدايا اگر توانايي من شرائط من وضعيتم اقتضاء کرد دوست دارم برخيزم و در وقت سحر از نافله شب محروم نمانم با اين نگاه اگر کسی خوابيد و خوابش برد و بيدار نشد رسولالله میفرمايند خواب میشود صدقه دنباله حديث حضرت میفرمايد: «تصدق الله بها عليه»[17]، و خداوند عرض شود که به واسطه اين خواب برای او صدقه محسوب میکند که خود صدقه دفع بلاء میکند يعنی خواب ما میشود دفع بليات از ما بنده خوابيدم اين خواب را خدا صدقه محسوب میکند و به واسطه اين صدقه بليات از ما دفع خواهد شد اين نکته اول.
و نکته دوم که حائز اهميت است پيامبر میفرمايد: «کتب له اجر ما نوی»[18]، برای او ثبت میشود و نوشته میشود پاداش آنچه را که نيت داشت اين نيت داشت نماز شب بخواند خواب بر او غلبه پيدا کرد بيماری مانع شد داروی که مصرف کرده بود توفيق برايش رقم نخورد ولی در نامه عمل او ثواب نماز شب را ثبت میکند يعنی عزيزانی که با اين نگاه قبل از خواب میخوابند که خدايا موفق بشويم دوست داريم که سحر برخيزيم و نماز شب بخوانيم هم خوابشان تا وقت بيداریشان صدقه است که نوع عبادت است و هم اينکه ثواب نماز شب خواندن را به آنها عنايت خواهند کرد اين هم در پاسخ به سؤالاتی که گاهاً بعضی از عزيزان ما میپرسند که ما عذرهای داريم معذوريت داريم و واقعاً نمیتوانيم از اين وقت سحر استفاده کنيم ما میتوانيم با مديريت نيت از آن فيض و از آن برکات هم عقب نمانيم.
از آثار ارزشمند نماز شب در کتاب شريف کافی جلد سوم امام صادق عليهالسلام در ذيل اين آيه شريفه: «إِنَّ الْحَسَناتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئاتِ»[19] کارهای نيک کارهای بد را از بين میبرد انسانها وقتی کارهای خوبی انجام میدهند اين کارهای خوب اينها بدیهای گذشته اينها را میشويد و از بين میبرد و معدوم میکند امام صادق در ذيل اين آيه فرمودند: «صَلَاةُ الْمُؤْمِنِ بِاللَّيْلِ تَذْهَبُ بِمَا عَمِلَ مِنْ ذَنْبٍ بِالنَّهَارِ»[20]شخص وقتی که فرد مؤمنی وقتی که نيمه شب بر میخيزد نماز شب میخواند اين نماز شب گناهانی که در روز گذشته انجام داده بود اينها را از بين میبرد: «إِنَّ الْحَسَناتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئاتِ»[21]اين کارهای زشتی که در روز ازش سرزده بود و در کارنامهاش ثبت شده و رقم خورده بدیهای بالا آورده اين نماز شب سبب میشود که اين بدهیها و اين تيرگیهای گناه که در نامه عمل او ثبت شده از بين برود پس يکی از آثار ارزشمند نماز شب پاک نمودن کارنامه زندگی از جرائم و آلودگیهای است که معمولاً در طول روز يک وقتی از ما سر میزند رفتار ناپسندی کردار ناشايستی گفتاری که زيبنده نبوده کاری که خدا نمیپسنديده و اينها به عنوان سيئات ثبت شده ما در نيمه شب يکی از توفيقات اين است که پاک میکنيم شست و شو میدهيم و اين گناهان را از بين میبريم اين هم از برکات ارزشمند ديگری نماز شب.
از نکات ديگر در کتاب علل الشرايع امام ششم میفرمايد: «صَلَاةُ اللَّيْلِ تُبَيِّضُ الْوَجْهَ»[22] نماز شب چهرهها را روشن میکند و سفيد میکند اين «تُبَيِّضُ»[23] نورانی شدن حکايت از همان ايجاد محبويتی است که افراد چهرههای اينها تأثيرگذار میشود در مخاطبين اينها بعضیها ديديد بالاخره نفوذ کلام دارند گاهی اوقات حرف اينها حضور اينها تأثيرگذار است روی مردم گاهاً میبينيد سوادی هم ندارند مقامی هم ندارند ثروتیث هم ندارند اما يک جمله حرف میزند متحول میکند ديگران را تأثير میگذارد روی افراد اينها عرض شود که سبب میشود که بالاخره انسان بتواند در جامعه روی ديگران مؤثر واقع شود يکی از عواملی که اين توفيق را برای انسان رقم میزند ما در روايت داريم که نماز شب امام صادق میفرمايد اين وجاهت چهره را يا تأثيرگذاری در گفتار را برای ما رقم خواهد زد که محبوبيت به صرف کردن پول به مقام به رتبه به اين مسائلی که امروز بعضیها به غلط تصور میکنند که هرکه پولدارتر است محبوبتر است نه اينطور هم نيست اميرالمؤمنين به کميل فرمود ثروت هرچه بيشتر بشود دشمنان انسان بيشتر میشود علم هرچه افزايش پيدا کند دوستان شما بيشتر میشود. گاهی اوقات میبينيد ثروت وقتی افزايش پيدا میکند نزديکترين کسانی به انسان هم سطح توقعاتشان بالا میرود گاهی اوقات فرزندان انسان اقرباء انسان حالا اين پول را هم خود اين فرد زحمت کشيده تلاش کرده اما يک انتظاراتی برای ديگران ايجاد میشود که فلان دارد چرا نمیدهد؟ اين نقش پول است که ثروت افزايشش بالاخره توقعات را در مردم زياد میکند گاهی اوقات دشمنیها را افزوده میکند بندگی خدا محبوبيت را زياد میکند نماز شب: «تُبَيِّضُ الْوَجْهَ»[24] بعد امام فرمودند: «وَ صَلَاةُ اللَّيْلِ تُطَيِّبُ الرِّيحَ»[25] نماز شب بوی شما را طيب میکند حالا اين بو که عرض شود طيب شدن ريح و انسان تقريباً حالت طيب و معطر بودن پيدا میکند اينهم حکايت از اين دارد که وقتی بدنی برای خدا به کار گرفته شد اين بدن ارزش پيدا میکند حرمت پيدا میکند و يک «تُطَيِّبُ الرِّيحَ»[26] هم که بعضی از اين مطلب استفاده میکنند يعنی يک پذيرشی نسبت به اين فرد در مردم ايجاد میشود ديديد گاهی اوقات افرادی که معطرند مردم دوست دارند از نزديک با اينها در تماس باشند بوی آن عطر خوشبو را استشمام کنند مگر کسی حالا طبعش بيمار باشد، و الا بوی خوش را همه علاقمندند که نزديک بشوند و استشمام کنند کسانی که اهل نماز شب اند مثل همان افرادی هستند که خوشبو هستند همه راغب به اينها هستند مايل به اينها هستند به سمت اينها میآيند از اينها فاصله نمیگيرند از اينها دوری نمیکنند.
«وَ صَلَاةُ اللَّيْلِ تَجْلِبُ الرِّزْق»[27] امام صادق فرمود نماز شب رزق را جلب میکند من بارها هم عرض کردم در صحبتها و سخنرانیهايم تفاوت بين مال و رزق در اين است که ثروت و مال يعنی مجموعه داراییهای شما رزق يعنی مجموعه بهرهمندیهای شما الآن آنچه که امشب شما به عنوان غذا و شام ميل میکنيد رزق امشب شماست چه بسا در خانهها امکانات ديگری هم هست غذاهای ديگری هم هست اما شما میرويد از مجموع عذاهای که در يخچال شماست در خانه شماست يک نوع خاصش را داريد استفاده میکنيد الآن بنده اين لباسی را که پوشيدم رزق اين ساعتی من است بنده لباسهای ديگری هم دارم که رزق من الآن نبوده يا مسائل ديگری آنچه که بهره میبريد و استفاده میکنيد رزق است آنچه که داريد مال شماست و زياد ديده شده کسانی که پور ثروتاند ولی کم رزق و برعکس افرادی که کم ثروتند ولی پر رزق. بعضیها از نظر تمکن مالی آنچنان تمکنی ندارند ولی وضعيت زندگی اينها تأمين است به اندازه کفاف خدا به اينها میدهد و رزق اينها زياد است.
من يک خاطرهای را از زمانی داستانی از زمان رسولخدا نقل کنم که پيامبر اکرم عصری بود تابستان با عدهای از اصحاب در حوالی مدينه حضرت داشتند میآمدند به سمت مدينه هوا بسيار گرم بود پيامبر هم تشنه شده بودند رسيدند به يک قبيلهای که رئيس اين قبيله دامدار بود صدها رأس شتر گوسفند گاو داشت از ثروتمندان آن وقت عرب بود ظرفها و قدحهای بزرگی هم شير دوشيده بودند پيامبر رسيدند به آن شخصی دامدار به آن ثروتمند عرب فرمودند يک ظرف شير به من بده، تشنه بودند اين شخص دامدار عرب شخص ثروتمند به پيامبر عرض کرد يا رسولالله اين شيرهای که در اين قدحها و تشتهاست اينها خوراک امشب قبيله ماست و شيرهای که در پستانهای شترها و گاوهاست خوراک فردای قبيله ماست يعنی ما به شما شير نمیدهيم، با اينکه داشت و دوشيده بود ثروتمند بود ولی متأسفانه اين طور بخيل که بهترين انسان نظام خلقت رسولالله از او تقاضای يک ظرف شير میکند که تازه پيامبر لب بر شير او میزد برکت از آسمان و زمين بر اين آقا میباريد، وقتی که اين پاسخ را به پيامبر داد و شير نداد میگويد:
کريمان با بدان بد نکردند، کسی را از در خود رد نکردند
پيامبر برگشتند فرمودند: «اللهم زده مالاً» يافت نشد، خدايا مالش را زياد کن، اين ثروت دوست میدارد خدايا ثروتش را زياد کن و رفتند در مسيری که داشتند میآمدند سمت مدينه رسيدند به يک چادری يک جوانی عربی بود با يک زندگی بسيار حداقلی يک بزغالهای داشت پشت چادر و يک زندگی بسيار محدود و مقتصدانهای پيامبر در آن چادر رسيدند صدا زدند آن جوان آمد بيرون فرمودند يک ظرف آب به من بده، اين گفت سمعاً و طاعتاً يا رسولالله هردو هم پيغمبر را شناختند هم آن دامدار ثروتمند هم اين جوان، اين جوان رفت پشت چادر ظرفی برداشت، از آن بزغالهای که بود يک ظرف شير دوشيد آورد خدمت رسولالله شير را خدمت پيامبر داد پيامبر نوشيدند بعد پيامبر فرمودند: «اللهم ارزقه کفافاً» يافت نشد، خدايا رزق اين را کفاف قرار بده يعنی به اندازه کفايت بهش بده مسلمانها تعجب کردند عرض کردند يا رسولالله آن ثروتمند عرب از او شما شير خواستيد به شما نداد دعا کرديد خدايا مالش را زياد کن اين جوان عربی که دستش خالی بود اين بندهای خدا ازش آب خواستيد شير به شما داد دعا میکنيد به اندازه کفاف بهش بده، پيامبر فرمود: «قوة آل محمد کفافاً» يافت نشد، ما خاندان رسالت از خدا به اندازه کفايت میخواهيم ببينيد عزيزان شما تأمين باشد زندگیتان با آبرومندی بگذرد، حالا در حساب شما پول باشد يا نباشد امشبتان را با آبرومندی بگذرانيد حالا در حساب شما هم پول نباشد يا باشد بالاخره اينی که مهم است تأمين بودن است يعنی رزق به انسان رسيدن. بعضیها در حسابهايشان هست اموال زيادی در اختيارشان است مسئوليتشان سنگين پراکندگی خيال و خاطر آنها را رنج میدهد از آثار ارزشمند نماز شب رزق را افزايش میدهد يعنی شما در استفادهتان از همينهای که خدا بهتان داده از همين پولی که در حساب است از همين امکاناتی که در منزل است از همين داریهای که داريد درست استفاده میکنيد بهره میبريد بارها بنده شاهد بودم بعضیها میآيند میگويند فلانی اين پدر ما رحمت خدا رفت اين لباس را خريده بود بپوشد قسمتش نشد بدهيد به يک آدم متدينی بپوشد برايش نماز بخواند يا اين مثلاً پارچه را خريده بود بدوزد قسمتش نشد اين کفش را گرفته بود پا کند نتوانست ببينيد اينها رزق نيست از خدا بخواهيد آنچه که خدا به شما داده قدرت بهره برداری هم داشته باشيد در اختيار شماست قيامت بايد حسابش را پس بدهيد اما بعضیها در اختيارشان هست استفاده نمیکنند ولی قيامت بايد حساب پس بدهند و در روايت هم داريم که پيامبر میفرمايد بعضیها در دنيا مثل فقراء زندگی میکنند در آخرت خدا حساب اغنياء را از اينها میخواهد قيامت میگويند ما به شما داده بوديم شما در حسابت پول بود امکانات داشتی، ما تجهيزاتی در اختيارت قرارداده بوديم که دستت باز بود حالا خودت استفاده نمیکردی نه میخوردی نه میخوراندی ولی قيامت بايد پاسخش را بدهی.
يک نکته ديگر را هم من عرض کنم از امام ششم امام صادق عليهالسلام که اينهم روايت عجيبی است در کتاب شريف بحار الانوار جلد 69 که پيامبر به حضرت علی عليهالسلام چهار مرتبه اين جمله را تکرار کردند فرمودند: «وَ عَلَيْكَ بِصَلَاةِ اللَّيْلِ وَ عَلَيْكَ بِصَلَاةِ اللَّيْلِ وَ عَلَيْكَ بِصَلَاةِ اللَّيْلِ»[28] چهار مرتبه پيامبر تأكيد كردند به علي ابن ابيطالب كه از نماز شب غفلت نكن و نماز شب را برپا دار، و جاي ديگر پيامبر ميفرمايد من دو ركعت در دل شب خواندن يعني در آن وقت نيمه شب و وقت سحر: «لَرَكْعَتَانِ فِي جَوْفِ اللَّيْلِ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنَ الدُّنْيَا وَ مَا فِيهَا»[29]؛ رسول خدا ميفرمايد و ركعت نماز در دل شب خواندند نزد من از دنيا و آنچه در دنياست محبوبتر است اين خيلي حديث عجيبي است اين سخن سخن نبي مكرم اسلام است كه پيامبر ميفرمايد در ركعت در نيمه شب نماز خواندن دنيا و مافيها، نه خانه ما نه پول ما نه زندگيما نه اين شهر نه اين استان نه اين كشور كل دنيا و تمام آنچه كه در دنياست پيامبر ميفرمايد به نظر من برابري نميكند به ارزشي كه از دو ركعت نماز در نيمه شب حاصل ميشود، در آن وقت سحر چه به انسان تفضل ميشود چه توفيقاتي رقم ميخورد اين را اولياء الهي ميدانند كه چنين توصيف ميكند پيامبر كه از دنيا و مافيها با ارزشتر است.
و جمله پاياني را من عرض كنم كه در بيان بهترين مردم خوبها كيا هستند انسانهاي خير شايسته چه كساني هستند رسولخدا فرمود: «خَيْرُكُمْ مَنْ أَطَابَ الْكَلَامَ وَ أَطْعَمَ الطَّعَامَ وَ صَلَّى بِاللَّيْلِ وَ النَّاسُ نِيَامٌ»[30]رسولالله فرمود بهترين مردم کسانی هستند که اولاً حرفهايشان حرفهای پاکيزه است انسانهای که در گفتارشان تهمت نيست حرفهای زشت نيست با توهين به کسی صحبت نمیکنند با زشتی حرف نمیزنند: «أَطَابَ الْكَلَام»[31] يعنی کلام کلام سالم و پاکيزه است با ادب سخن میگويند حتی به فرزندان خود به مردم اينها جزء خوبان جامعه هستند آدم خوب را اگر میخواهيد بشناسيد ببينيد در نوع گفتارش چه جوری سخن میگويد آنهای که ادبيات پاک و سالمی دارند اينهای جزء خوبان هستند: «أَطَابَ الْكَلَام»[32]، «وَ أَطْعَمَ الطَّعَامَ»[33] آنهای که اطعام طعام میکنند يعنی از همان غذاهای که برای خودشان پختند از همان غذهای که خودشان مصرف میکنند يک بخشی هم به ديگران میدهند گاهی اوقات ارحامشان را دعوت میکنند فاميل را دعوت میکنند به فقراء انفاق میکنند اين جزء نشانههای انسانهای خوب است که از آن چيزی برای خود میپسندند به ديگران انفاق میکنند: «لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ»[34]اين نکته دوم که اينها روابط اجتماعی ما را میرساند که در گفتارمان با ديگران در مراودهمان با ديگران از دستگيری کردن محبت کردن با ديگران غافل نشويم.
و سوم پيامبر فرمود: «وَ صَلَّى بِاللَّيْلِ وَ النَّاسُ نِيَامٌ»[35] آنهای که در نيمه شب در وقت سحر و در شب بر میخيزند با خدا خلوت میکنند و راز و نياز میکنند در حالی که مردم در خواب به سر میبرند اين نشانه خوبهاست آدمهای خوب را اگر میخواهيد بشناسيد يکی از نشانههايشان اين است که در آن خلوت نيمه شب برای خودشان وقت میگذارند و در محضر خدا حاضر میشوند و از معنويات و فيوضات وقت سحر استمداد میجويند و تغذيه میکنند خود را و به تعبير امروزیها شارژ میشوند برای حرکت بهتر زندگی شايستهتری در طول روز که از اين توفيقات استفاده کنند اميدواريم که انشاءالله بتوانيم از اين اوقات باقی مانده زندگانی و از اين وقتهای که ارزشمندی که میتواند هم تأثير در دنيای بهتر ما هم آخرت بهتر ما در اين روايات نماز شب تأثير و آثار دنيای برای ما دارد هم آخرت کمال استفاده را بکنيم.
پروردگارا به عظمت رسولخاتم و اين ماه عزيز ماه رجب قسمت میدهيم فرج امام زمان ما را نزديک بگردان؛ قلب شريفش را از گفتار و رفتار ما مسرور و خشنود بفرما.
[1] مزمل 6.
[2] اسراء 79.
[3] مزمل 6.
[4] مزمل 6.
[5] مزمل 6.
[6] قدر 2.
[7] قدر3.
[8] قدر 2.
[9] قدر3.
[10] مزمل 6.
[11] مزمل 6.
[12] مزمل 6.
[13] مزمل 6.
[14] میزان الحکمة ج5 ص10470
[15] میزان الحکمة ج5 ص10470
[16] دعائم الإسلام ج1 ص213.
[17] میزان الحکمة ج5 ص10470
[18] میزان الحکمة ج5 ص10470
[19] هود 114.
[20] الكافي (ط - الإسلامية) ج3 ص 266.
[21] هود 114.
[22] علل الشرايع ج2 ص363.
[23] علل الشرايع ج2 ص363.
[24] علل الشرايع ج2 ص363.
[25] علل الشرايع ج2 ص363.
[26] علل الشرايع ج2 ص363.
[27] علل الشرايع ج2 ص363.
[28] بحار الأنوار (ط - بيروت) ج74 ص69.
[29] علل الشرايع ج2 ص363.
[30] عيون أخبار الرضا عليه السلام ج2ص65.
[31] عيون أخبار الرضا عليه السلام ج2ص65.
[32] عيون أخبار الرضا عليه السلام ج2ص65.
[33] عيون أخبار الرضا عليه السلام ج2ص65.
[34] آلعمران 92.
[35] عيون أخبار الرضا عليه السلام ج2ص65.
کد:1400541
