انقاق در قرآن / 15 اردیبهشت 1400 - پایگاه اطلاع رسانی استاد شیخ علیرضا حدائق

بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم

الحمدالله رب العالمین و صلی الله علی سیدنا و نبیّنا حبیب اله العالمین اباالقاسم المصطفی محمد و علی أهل بیته الأئمة الهداة المهدیین المکرمین لاسیّما بقیةالله المنتظر حجةابن‌الحسن‌العسکری عجل‌الله تعالی فرجه‌الشریف.

قال الله الحکیم فی کتابه الکریم: «الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ سِرًّا وَعَلَانِيَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ» صدق الله العلی العظیم.

عرض سلام و احترام و ادب محضر همه‌ی عزیزانی که برنامه را مشاهده می‌فرمایید. آیه‌ای که تلاوت شد، آیه‌ی 274 از سوره‌ی مبارکه‌ی البقره است و از آیاتی است که در روایات داریم که درباره‌ی حضرت علی علیه‌السلام نزول یافت. گرچه آیه، یک دستور کلی و یک برنامه‌ی سعادتمندی برای تمامی انسان‌ها در طول تاریخ تا قیامِ قیامت تبیین می‌فرماید.

ترجمه‌ی آیه این است: «الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ» کسانی که از اموال خودشان در شب و روز، انفاق می‌کنند؛ یعنی برای این‌ها، انفاق، زمانِ خاصی ندارد؛ شب بشود، اهل انفاق‌اند. روز بشود، رسیدگی می‌کنند و انفاق می‌کنند. «سِرًّا وَعَلَانِيَةً»: آشکارا و پنهانی؛ چه در جایی که خودشان هستند و کسی نیست و خدا حاضر است و در خلوت اهل انفاق‌اند. در علانیه و آشکار هم اهل انفاقند. «فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ»چنین کسانی با این معیارها، خدا می‌فرماید اجر آن‌ها نزد پروردگار است. «وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ» این‌ها کسانی هستند که آرامش حقیقی بر زندگیِ آن‌ها حاکم خواهد شد. نه خوف به سراغ آن‌ها می‌آید و نگرانی از آینده دارند و نه حزن به سمت آن‌ها می‌آید و نگرانی از گذشته‌ی زندگی دارند.

در تفسیر طبرسی، نقل شده که ابن‌عباس می‌گوید این آیه درباره‌ی حضرت علی علیه‌السلام نازل شد. آن حضرت چهار درهم داشت. علی علیه‌السلام یک درهم را حضرت در شب و یک درهم را حضرت در روز و یک درهم را امام در پنهانی انفاق کرد و یک درهم را حضرت در آشکارا انفاق کرد که سبب شد این آیه‌ی شریفه، هم به پاس قدردانی از عملکرد علی علیه‌السلام و هم برنامه‌ی سعادتی برای انسان‌ها نازل شود.

نسبت به انفاق، این نکته را من اشاره کنم که انفاق، اساساً در لغت به معنای پر کردن گودال است. عرب، پر کردن گودال را می‌گوید انفاق. اینکه نسبت به نیازمندان می‌گویند انفاق کنید، یعنی خلأهای زندگی این‌ها را و گودال‌هایی که ایجاد شده از نیازمندی و تهیدستی این‌ها، شما این‌ها را پر کنید و این‌ها را تأمین کنید.

و انفاق در اصطلاح، پر کردنِ کمبودهای مالی است. در لغت به معنای پر کردن گودال و در اصطلاح به معنای پر کردن کمبودهای مالی انسان‌های نیازمند است. و این انفاق در چند جا، عنوان و موضوعیت پیدا می‌کند: انفاق در مال، که قطعاً از این آیه هم همین استفاده می‌شود: «يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ» با مال‌تان انفاق کنید. با این دارایی که خدا داده و متعلق به اوست، علی علیه‌السلام می‌فرماید روزی که شما متولد شُدید، برهنه به دنیا آمدید و آغازِ آمدنِ شما از نطفه‌ای شروع شد و روزی که شماها از این دنیا می‌روید، مرداری هستید و انسان اگر شانس بیاورد، یک دست کفنی با خود همراه داشته باشد.

سرمایه‌ی تو از این جهان یک کفن است

آن هم به گمانم ببری یا نَبَری.

انفاق در اموال، یکی از مصادیق انفاق است. انفاقِ در علم، که ما در روایات داریم: «زَکوةُ العِلمِ نَشرُهُ» آنچه که انسان فراگرفته، آموخته، این را انفاق کند و این را به دیگران هم منتقل کند. و اساساً این‌جوری است که یکی از مواردی که خدا برکت می‌دهد و وعده داده که برکت می‌دهم، در انفاق است. اگر کسی در علم هم انفاق داشته باشد و نشر بدهد علم را، خداوند به او افزوده می‌کند آگاهی‌های او را و دانش او را. انفاقِ در علم و آگاهی. لذا عزیزانی که هم در زمینه‎ی مسائل علمی و هم در زمینه‌ی مسائل تربیتی – اخلاقی، اطلاعاتی دارند، از گفتن و بازگو کردن برای دیگرانی که اطلاعاتی ندارند، امساک نکنند و از خود، این توفیق را سلب نکنند.

انفاقِ در آبرو. این هم از مصادیق انفاق است که در روایات به آن اشاره شده که خداوند، آبرو داده. از این آبرو استفاده کنیم. یک وقتی بنده، بتوانم زبانِ خیری بگذارم، قدمِ خیری بردارم، مشکل یک خانواده حل بشود، شخصی به کار دعوت بشود، گرهی از یک زندگی باز بشود با آبرو گذاشتن و با زبانِ خیر گذاشتن. این هم از مصادیق انفاق است.

و انفاقِ در مقام، قطعاً کسانی که دارای یک مقام و جایگاهی هستند، این‌ها هم باید رعایت کنند. این مقام و فرصت، یک مسئولیت است. ما از این مقام و جایگاه، استفاده کنیم. در حالات اولیاء معصومین، خصوصاً امیرالمؤمنین داریم که حضرت، وقتی که کنیزی، آن صاحب کنیز و آن خانمی که در منزل بود و مالکِ این کنیز بود به خاطر تهیه نکردنِ جنسی که این کنیز مطلوبِ این خانم نبود، طردش کرده بود و اجازه‌ی ورود به خانه نمی‌داد، وقتی امیرالمؤمنین را در کوچه‌های کوفه دید و عرض کرد: یا علی! به فریادم برسید. حضرت آمدند اول رفتند پیش آن فروشنده و آبرو گذاشتند که یک مرتبه‌ی دیگر این جنس را عوض کن. آن فروشنده نپذیرفت. آمدند درِ خانه‌ی آن خانم و گفتند که چرا شما به این کنیزِ زیردستِ خودت، ظلم می‌کنید و فشار می‌آورید؟ و آن خانم، وقتی حضرت را شناخت، شروع کرد به عذرخواهی کردن و گفت: آقا، به خاطر این اشتباهی که کردم، من کنیز را به شما هدیه کردم و بخشیدم. آقا هم فرمودند: من کنیز را در راه خدا آزاد کردم از قیدِ بندگی. این آبروست. یک وقتی، یک شخص آبرومندی، یک شخصی که دارای مقام و جایگاهی است، ورودِ در یک کاری بکند مشکل حل خواهد شد.

دو سه نکته از این آیه من عرض کنم و ادامه‌ی بحث را در فرصتی دیگر ادامه خواهیم داد. روحیه‌ی انفاق سبب می‌شود که انسان‌ها انفاق کنند و صِرفِ داشتن ثروت و دارایی، کسی را اهل انفاق نمی‌کند. لذا کسانی که می‌خواهند بخشنده باشند و سخاوتمند باشند، این روحیه‌ی سخاوتمندی را در خود ایجاد کنند. ما می‌بینیم بعضی‌ها از نظر مالی، تهیدستند اما روحیه‌ی سخاوتمندی دارند. بعضی‌ها غنی و ثروتمند اما این روحیه را ندارند و انفاق نمی‌کنند.

نکته‌ی دیگر، وسعت و گستردگیِ پاداش الهی در پرتوِ همین انفاق است. قرآن می‌فرماید اگر انفاق کردید، ما این وسعت را می‌دهیم: «فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ». این «عِنْدَ رَبِّهِمْ» یعنی پاداش وسیع و گسترده‌ای که جز خدا، کسی نمی‌داند. قطعاً در آیه‌ی شریفه، چون شب بر روز مقدم شده، «الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ» که خودِ علی علیه‌السلام در دوران حکومتش، نیمه‌شب‌ها آذوقه برای نیازمندان به درِ خانه‌ی محتاج‌های کوفه و کسانی که مهاجر بودند در مسجد کوفه بودند، حضرت غذا می‌برد. در این آیه هم، شب بر روز، مقدّم است. قطعاً فضیلت انفاق شبانه، از انفاق در روز بیش‌تر است به این دلیل که آن شخصی که دارد این کمک را دریافت می‌کند، به خاطر تاریکیِ شب، چه‌بسا متوجه نمی‌شود که کمک‌کننده‌ی به او کیست. و لذا در انفاق، هر چه پنهانی‌تر، اجر و ثوابش بیش‌تر.

و نکته‌ی پایانی هم، آرامش و امنیت، از موهبت‌ها و برکاتی است که خداوند در انفاق قرار داده: «وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ».

امیدواریم که ان‌شاءالله بتوانیم تأسی بجوییم به پیشوای پرهیزگاران عالم در انفاق کردن و اصل انفاق، شب و روز، در خلوت و آشکارا.

توفیقات همه‌ی عزیزان را از خداوند مهربان خواستارم. والسلام علیکم و رحمةالله و برکاته.