بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم
الحمدلله رب‌العالمین وصلی الله علی سیّدنا و نبیّنا حبیب إله العالمین أباالقاسم المصطفی محمد و علی أهل بیته الأئمة الهداة المهدیین المکرّمین لا سیّما بقیةالله المنتظر حجة ابن الحسن العسکری عجل‌الله تعالی فرجه الشریف.
قال الله الحکیم فی کتابه الکریم: «وَعِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا».
عرض سلام و احترام دارم محضر همه‌ی عزیزانی که برنامه را مشاهده می‌فرمایید و مستمعید و آرزوی قبولی اعمال همه‌ی عزیزان در این ماه ضیافت الهی را دارم.
یکی از معارف در قرآن، بحث تواضع است. فروتنی و تواضع در برابر بندگانِ خدا. انسان، موقعیت‌ها و فرصتهایی که خدا در اختیار او قرار داده، سبب خودبینی و خودبرتربینی نشود. یک جمله‌ای را خدمت شما عزیزان عرض کنم: آنچه خداوند به هر کسی مرحمت و تفضل فرموده، از ثروت و زیبایی، مقام، موقعیت، دانش، تمام این فرصتهایی که در اختیار انسان‌هاست، این‌ها همه دلیل بر امتحان الهی است. ما نمیتوانیم بگوییم چون لایقیم، خدا به ما ثروت داده؛ چون لایقیم و شایسته‌ایم، خدا به سواد داده. این‌ها آزمون الهی است، خدا به فرعون هم قدرت دارد. خدا به قارون هم ثروت داد. معاویه هم قدرت پیدا کرد. این امکانات، دلیل بر محبوبیت نیست، دلیل بر آزمون الهی است. این نکته‌ی اولی که عرض کنم در این آیه‌ی 63 سوره‌ی مبارکه فرقان که خداوند ویژگی‌هایی را برای بندگان راستین خودش نام می‌برد که یکی از آن ویژگی‌ها، خدا می‌فرماید: «الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا». این‌ها با تواضع و فروتنی، با مردم روبه‌رو میشوند. در برخوردشان با مردم، تکبر ندارند. وجود مقدس رسول‌الله که مرحوم فیض، در مهجةالبیضاء، جلد ششم روایتی را نقل می‌کند که پیامبر فرمود: «مَالِیَ لَا اَرَی عَلَیْکُمْ حَلَاوَةَ الْعِبَادَةِ». پیامبر می‌فرماید چه شده است که من در شما نمی‌بینم شیرینیِ عبادت را و آن حلاوت عبادت را؟ چون ارتباط با خداوند، نماز، تلاوت قرآن، روزه‌داری، این‌ها باید شیرینیِ خاص خودش را به همراه بیاورد. اگر خدایی ناخواسته، کسی از عبادت، احساس خستگی و سردی می‌کند، این را باید علتش را پیدا کرد. به پیامبر عرض کردند: «قَالُوا وَ مَا حَلَاوَةُ الْعِبَادَةِ؟» حلاوت عبادت در چیست؟ و چگونه بدست می‌آید؟ پیامبر فرمود: «قَالَ التَّواضُعُ: حلاوت عبادت، در فروتنی و تواضع است». ما در برخوردمان با مردم، دیگران را کوچک نشماریم. در یک جمله‌ای آقا علی علیه‌السلام می‌فرماید: خداوند، بندگان خوب خودش را در مردم پنهان کرده: «وَ أَخْفَی وَلِیَّهُ فِی عِبَادِهِ فَلَا تَسْتَصْغِرَنَّ عَبْداً مِنْ عَبِیدِ » هیچ‌گاه به بنده‌ای از بندگان خدا، به دیدِ پستی و حقارت ننگرید. «فَرُبَّمَا يَكُونُ وَلِيَّهُ وَ أَنْتَ لاَ تَعْلَمُ » یک وقت میبینید همان کسی که شما به دیدِ حقارت به او می‌نگرید، ولیّ خداست و شما بی‌خبرید. همان کارگرِ ساده، همان مأمور بی‌سواد، همان آبدارچی، همان نیرویی که شاید در جامعه از نظر اشتغال و جایگاه اجتماعی، جایگاه پایینی دارد اما درِ خانه‌ی خدا، از خیلی از مسئولین و بزرگان جامعه، بالاتر و والاتر باشد. از نظر ما، مقام او پایین است اما از دیدگاه الهی میبینید رتبه‌ی بسیار عالی دارد. لذا چون نمی‌دانیم که ولیّ خدا کیست، در آموزه‌های دینی داریم که با همه، با احترام و با فروتنی برخورد کنیم.
در این آیه‌ی شریفه، جزء بالاترین افتخار برای یک انسان، بندگیِ خدا است. عِبَادُ الرَّحْمَنِ، به عنوان اوج افتخار است برای یک انسان. لذا ما در تشهد نماز هم قبل از شهادت به رسالتِ پیامبر، شهادتِ به عبودیّت پیغمبر داریم. اصل افتخار برای پیغمبر، بندگی است: «وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ». اعتراف می‌کنیم پیامبر، بنده بود و بعداً رسول شد. در این آیه هم خدا می‌فرماید: «وَعِبَادُ الرَّحْمَنِ»، بندگان خوب خداوند. که این یک افتخار بزرگی است.
و قطعاً رفتار انسان‌ها، بیانگر شخصیت انسان‌هاست. انسان‌هایی که در رفتارهای عمومی‌شان، رفتار شایسته‌ای دارند. این رفتار شایسته، شخصیت آن‌ها را تبیین می‌کند.
و با توجه به اینکه اسلام، دین جامعی است و دین کاملی است و جامع تمام سعادت‌های بشری است، برای حتی راه رفتنِ انسان‌ها هم قرآن برنامه دارد. در این آیه‌ی شریفه، قرآن می‌فرماید: «الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا». بندگان شایسته‌ی خدا، حتی روی زمین، با تواضع حرکت می‌کنند. یعنی تکبری ندارند. گاهی اوقات بعضی‌ها چنان متکبر شده‌اند که مثل اینکه زمین زیر پای آن‌ها می‌خواهد به صدا دربیاید.
و ایمان و اعتقاد انسان، سبب می‌شود که انسان‌ها را در این زمینه‌ی تواضع کمک کند.
و تواضع، نشانه‌ی بندگی است. و عجیب این است که در همین آیه‌ی شریفه هم خداوند به عنوان نخستین نشانه‌ی بندگیِ حضرت حق از او یاد می‌کند. که این عبادت‌های ما، نمازشب‌های ما، تلاوت قرآن ما، ببینید ما را چه قدر به تواضع نزدیک کرد. حالا بنده، استاد هستم، ثروتمندم، جایگاهی دارم، مدیرم، در برابر بندگان دیگرِ خدا که شاید از نظر بعضی از این اعتبارات، پایین‌ترند، غرور پیدا نکنم.
و این نرمی و وقار، جزء یکی از بارزترین صفات مؤمنین است که خداوند تواضع را نسبت به همه‌ی مردم لازم می‌داند. «يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا». «عَلَى الْأَرْضِ» اطلاق دارد؛ یعنی هر کجای زمین این‌ها حرکت می‌کنند، با تواضع است. بنده در هر جای عالم که بروم، بله، نسبت به افراد دیگر هم که مسلمان نیستند، با تواضع برخوردکردن، یک نشانه‌ی ارزشمند اخلاقی است. ما در رفتارمان باید اسلام را به دیگران هم نشان بدهیم. و موارد فراوانی داریم کسانی که به واسطه‌ی تواضع مسلمان‌ها و فروتنیِ یک مسلمان راستین، جذب به اسلام شده و علاقمند به اسلام شده. اینکه برخورد شایسته‌کردن با افراد، سبب تحول آن‌ها می‌شود.
و نکته‌ی دیگر، قطعاً مدارا و حلم و حوصله، از نشانه‌های مؤمنین است. تواضع باید در عمل باشد. قرآن می‌فرماید: «يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا». این‌ها در عمل نشان می‌دهند که چه انسان‌های متواضعی هستند.
با این روایت، من بحث را در این قسمت به پایان برسانم که وجود مقدس علی علیه‌السلام می‌فرماید: «ثَمَرَةُ التَّواضُعِ المَحَبّةُ»: نتیجه و خروجیِ تواضع، محبت است که مردم به انسان علاقمند میشوند و محبت‌ها گسترش پیدا می‌کند. «وَ ثَمَرَهُ الكِبرِ المَسَبَّةُ»: نتیجه‌ی تکبّر و غرور و نخوت، خود را از دیگران برتر دانستن، المسبّة، ناسزاگوییِ مردم است. و ما می‌بینیم افرادی که متکبّرند و مردم از این‌ها متنفر، و افرادی که متواضع‌اند و مردم به این‌ها علاقمند.
ان‌شاءالله این فضیلت ارزشمند اخلاقی، تواضع را هم، بتوانیم بهتر و بیش‌تر از گذشته، در رفتار و گفتار خودمان نسبت به دیگران توسعه بدهیم، والسلام علیکم و رحمةالله و برکاته.
