بسم الله الرحمن الرحیم. قال الله تبارک و تعالی.
﴿وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَّكَ عَسَي اَن يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَاماً مَّحْمُوداً[1]﴾
در این فرصتی که در خدمت شما عزیزان هستیم با عنوان نماز شب در قرآن مطالبی را با شما عزیزان صحبت خواهیم کرد. آیه‌ی که تلاوت شد، آیه‌ی 79 از سوره‌ی مبارکه‌ی اسراء بود که خداوند خطاب به رسول خودش، پیامبر اکرم توصیه‌ی می‌فرماید: ﴿وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَّكَ. رسول ما! در دل شب، برخیز و نافله‌ی شب را بخوان. عَسَي اَن يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَاماً مَّحْمُوداً. در پرتو این شب زنده داری و تهجد، امید این است که مقام محمود برای شما رقم خواهد خورد.
من چند مطلب را در این آیه و چند روایت را در فضیلت نماز شب محضر عزیزان عرض کنم که حافظ هم می‌گوید:
هرگنج سعادت که خدا داد به حافظ از یمن دعای شب و ورد سحری بود.
مطلب اول اینکه ما می‌دانیم که نماز شب بر شخص پیامبر واجب بود، مثل نمازهای یومیه. اما بر عموم مسلمان‌ها غیر از پیامبر یک امر مستحبی هست. اما در مورد رسول الله چون امر خدا بود، فتهجّد، یعنی نافله‌ی شب را برپا دار. رسول الله نماز شب را به عنوان یک تکلیف انجام می‌داد و اقامه می‌کرد.
مطلب دیگر اینکه وقت شب و آن ثلث پایانی شب، بهترین فرصت و زمان برای عبادت است. یعنی در آن ساعاتی که نوع مردم در استراحت به سر می‌برند، سر و صدا نیست و آرامش است، اصلا وقت، وقت بسیار با عظمتی است. انسان با محبوب خودش، با معبود خودش، با آفریدگار خودش خلوتی بکند، از کاستی های خودش حرف بزند، خواسته های خودش را عرض کند، بهتر می‌تواند در آن وقت شب از محضر پروردگار استدعا کند و بهره بگیرد.
این را هم توجه داشته باشیم که نوع کسانی که دارای مقامات ارزشمند عبادی و معنوی شده اند، این‌ها را در پرتو عبادت به دست آورده اند.
بندگی کن تا که سلطانت کنند . تن رها کن تا همه جانت کنند.
خوی حیوانی سزاوار تو نیست ترک این خو کن که انسانت کنند.
هرکسی به مقاماتی از نظر معنوی رسید، توفیقاتی را کسب کرد، این‌ها راه را رفته اند.
تا شب نروی روز به جایی نرسی تا غم نخوری به غم گساری نرسی.
این‌ها شب‌ها را در خلوت های شان با خداوند سرمایه اندوخته اند و در روز این سرمایه‌ی اندوخته را به کارگرفته اند و هزینه کرده اند.
مطلب دیگر اینکه قطعا اگر ما تلاش بکنیم نتیجه خواهیم گرفت. الانسان بماکسبت رهینه، لَّيْسَ لِلْإِنسَانِ إِلاَّ مَا سَعَي[2]﴾ . ما در گرو سعی و تلاش خودمان هستیم. آن هاییکه قطعا نیمه شب‌ها را تلاش می‌کنند، در روز توفیقاتی برای آن‌ها رقم خواهد خورد. لذا خداوند به پیامبر می‌فرماید: ﴿وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَّكَ شب را برخیز و عبادت کن، عَسَي اَن يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَاماً مَّحْمُوداً. مقام محمود در پرتو این تهجّد و شب زنده داری اتفاق خواهد افتاد. و این را هم فراموش نکنیم که مقامی ارزشمند است که خداوند آن را بپسندد. اَن يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَاماً مَّحْمُوداً. ما یکسری از مقامات دنیایی هست که توصیف می‌کنیم و تعریف می‌کنیم، اما نزد خداوند این جایگاهها، جایگاههای ارزشمندی نیست. چند نکته را من در آثار نماز شب بگویم که شاید حالا اگر عزیزان بگویند که ما اگر نماز شب خواندیم به کجا می‌رسیم؟ ضمن اینکه در همین آیه‌ی شریفه خداوند خطاب به پیامبر می‌فرماید که مقام محمود برای شما رقم خواهد خورد.
از برکات ارزشمند این است که امیرالمؤمنین علیه السلام می‌فرماید: قیام الّلیل مصحّه للبدن[3]. شب زنده داری و نماز شب، بدن شما را سالم نگه می‌دارد. یکی از عواملی که سبب رعایت سلامتی بدن می‌شود و لطف آفریدگار مهربان شامل حال ما می‌شود که این بدن سلامتی اش تضمین بشود، شب زنده داری است. وقتی این بدن را از بستر نرم و گرم بلند می‌کنید و بر می‌خیزانید، خواب را بر خود حرام می‌کنید، به عبادت بر می‌خیزید، پاداش این زحمتی که می‌کشید، تداوم سلامتی جسم شما هست اولا.
در ادامه‌ی حدیث حضرت می‌فرماید: و مرضات للرّب عزّ و جل. نماز شب، رضایت خدا را قم می‌زند. کسانی که نماز شب می‌خوانند، خداوند از این‌ها راضی هست.
و تعرّض للرحمه. انسان خودش را با این نماز شب در مسیر رحمت خدا قرار می‌دهد و موجبات رحمت را بر خودش فراهم می‌کند.
و تمسک باخلاق الانبیاء. اصلا نماز شب، تمسک جستن به اخلاق پیامبران الهی است. پیامبرها اهل شب زنده داری و اهل تهجّد بودند. این چهار ویژگی را در این حدیث، امیرالمؤمنین به عنوان آثار نماز شب ذکر می‌فرمایند.
در سخن دیگر، رسول الله از آثار با برکت نماز شب می‌فرماید: من کثرصلاته بالّلیل حسن وجهه بالنهار[4]، آن هاییکه شب با خدا راز و نیاز می‌کنند و اهل نافله‌ی شب هستند، خداوند در روز، چهره‌ی این‌ها را نکو قرار می‌دهد. نیکو قرار دادن یعنی این‌ها یک جذابیت تأثیر گذاری در مخاطبین خودشان پیدا خواهند کرد. دنبال هرکاری بروند، کارهای این‌ها به سهولت اتفاق می‌افتد، محبوبیت برای این‌ها رقم می‌خورد، مردم به این‌ها علاقمند می‌شوند.
مطلب دیگر، وجود مقدس امام صادق می‌فرماید: صلوه الّیل تبیّض الوجه[5]. نماز شب، چهره شما را روشن و سفید خواهد کرد. معنای سفید نمودن چهره این نیست که اگر کسی رنگ پوستش تیره هست، با یک نماز شب، رنگ پوست او عوض شود، تبیّض الوجه یعنی جذابیت و مقبولیت و محبوبیت در این فرد نسبت به دیگران از این فرد ایجاد خواهد شد.
و صلاه الّلیل تطیّب الریح. نماز شب بوی انسان را خوشبو می‌کند. یعنی وجود انسان، وجودی است پذیرفتنی برای مردم. بالاخره مردم نسبت به او مقبولیت پیدا می‌کنند.
صلاه الّیل تجلب الرزق. کسانی که علاقه مند هستند که رزق این‌ها افزایش پیدا کند، ثروت این‌ها فزونی پیدا کند، یکی از عواملی که رزق را زیاد می‌کند، سحر خیزی است و شب زنده داری. در یک روایتی امام صادق می‌فرماید: پیامبر به حضرت علی(ع) فرمود:
علیک بصلاه الّلیل، علیک بصلاه الّلیل، علیک بصلاه الّلیل، علیک بصلاه الّلیل[6]، چهار مرتبه پیامبر این را تکرار نمودند.
نکته‌ی دیگر اینکه پیامبر فرمود: مازال جبرئیل یوصینی بقیام الّلیل، پیوسته جبرئیل من را سفارش می‌کرد به شب زنده داری، حتی ظننت أن خیار امتی لم یناموا[7]. پیامبر می‌فرماید: آن قدر جبرئیل به نماز شب سفارش داشت که تصور من بر این شد که خوبان امت من اصلا شب نمی خوابند. با این همه اهمیت و توصیه‌ی که نسبت به نماز شب، جبرئیل به پیامبر عرض می‌کرد.
در پایان سخن ، این حدیث شریف نبوی را از رسول الله در کتاب شریف بحار، ج 77 تقدیم کنم که پیامبر فرمود: خیرکم، بهترین شما مسلمان ها، کسانی هستند که این سه ویژگی را رعایت کنند:
من اطاب الکلام. کلام های شان، کلام های پاکیزه باشد. حرف زشت و ناپسند به یک دیگر بیان نکنند.
و اطعم الطعام: دستگیری از نیازمندان کنند.
و الصّلی بالّلیل و الناس نیام[8]. شب را نماز بخوانند، در حالیکه مردم در خواب هستند. و السلام علیکم و رحمت الله و برکاته.
[1] اسراء/79
[2] نجم/39
[3] بحار، ج 10 ص 89
[4] من لایحضر، ج 1 ص 474
[5] تهذیب، ج 2 ص 120
[6] من لایحضر، ج 4 ص 188
[7] من لایحضر، ج 4 ص 3
[8] بحار، ج 71 ص 383
