بسم الله الرحمن الرحیم
قال الله تبارک و تعالی: ﴿الَّذِينَ يُنفِقُونَ فِى السَّرَّاء وَالضَّرَّاء وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ﴾[1] صدق الله العلی العظیم.
موضوع این مجلس ما و این فرصت ما با محوریت انفاق در قرآن است. یکی از آیاتی که خداوند اشاره به بحث انفاق و این صفت بسیار ارزشمند و پسندیده میفرماید. آیهی 134 در سوره مبارکه آل عمران است که خداوند در این آیه شریفه نیکوکاران و متقین را چون آیهی قبل هم اشاره به انسانهای پرهیزکار و با تقوا دارد. خدا میفرماید نیکوکاران واقعی و پرهیزکاران حقیقی کسانی هستند که ﴿الَّذِينَ يُنفِقُونَ فِى السَّرَّاء وَالضَّرَّاء ﴾ کسانی که انفاق میکنند در السراء، السراء از لفظ سرور و مسرت و فرح است. کسانی که در حالت فراخ دستی و در حالت سرور و مسرت انفاق میکنند و الضراء، ضراء از واژهی ضرر است، کنایه از این است که کسانی که در تهی دستی و تنگ دستی و اندوه و ناراحتی به دیگران کمک میکنند. آن هایی که در فراخ دستی خودشان و در تهی دستی خودشان انفاق میکنند. دست گیری میکنند از نیازمندان، چه بسا خود نیازمند است اما احسان به دیگران را فراموش نمیکند. ﴿ وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ ﴾ کسانی که خشم خود را مدیریت میکنند و فرو میبرند. ﴿ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ ﴾ کسانی که میگذرند از خطای مردم و جرائم مردم. ﴿ وَاللّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ﴾ خداوند نیکوکاران را دوست میدارد؛ که در حقیقت انفاق را خداوند از ویژگیهای انسانهای نیکوکار و انسانهای پرهیزکار نام میبرد. من مطالبی را اگرچه در آیات دیگر در قرآن هم نسبت به بحث انفاق اشاراتی صورت گرفته است که خداوند در آیهی 272 از سوره مبارکه البقره میفرماید: ﴿ وَمَا تُنفِقُواْ مِنْ خَيْرٍ فَلانفُسِكُمْ ﴾ اگر شما کار خیری انجام میدهید بازگشت این کار خیر به خود شما است. این یک نکتهی بسیار مهمی است که عزیزان توجه داشته باشند که دستگیری و مصاعدت و انفاق به نیازمند در حقیقت بازگشت آن به خود ما است. این طور نیست که ما به آن شخصی که داریم انفاق میکنیم فقط خدمت میکنیم. امیرالمومنین میفرماید قبل از اینکه کمک شما به نیازمند برسد اثرات ارزشمند آن به خود شما باز میگردد. همین حقیقت را خداوند در این آیه بیان میفرماید که ﴿ وَمَا تُنفِقُواْ مِنْ خَيْرٍ فَلانفُسِكُمْ ﴾ هرچیزی که از خیر انفاق کردید بازگشت آن برای خود شما است. یک وقتی انفاق مالی است و انفاق کلامی و انفاق رفتاری است، به کسی کمک میکنید و وقت میگذارید و ارشاد میکنید از نظر اقتصادی زیر بغل فرد ضعیفی را در حد توانایی و توانمندی خودتان میگیرید و اینها دقیقا به خود شما باز میگردد. خداوند نیازی به این انفاقها ندارد، ما این انفاقها را که میکنیم اولا برای رضایت الهی است و بعد هم بازگشت آن به خود ما و انعکاس آن در زندگی ما است. من نکاتی را عرض کنم و روایتی را از وجود مقدس امیرالمومنین و امام صادق تقدیم کنم. یک نکتهی بسیار مهم اینجا است که انفاق اساسا سخاوت میخواهد نه ثروت، بعضیها به این تصور هستند که انفاق صرفا کار ثروتمندان است، نه انفاق کار سخاوتمندان است. روحیهی سخاوت اگر کسی داشت، انسان منفق میشود و انفاق کننده میشود. ما در سوره دهر داریم که وجود مقدس امیرالمومنین به حضرت زهرای مرضیه اینها سه شب افطاری خودشان را انفاق کردند و حال اینکه حسنین در سنین طفولیت بودند و غذای خودشان و افطاری خودشان را ﴿وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلـي حُبِّهِ مِسْكِيناً وَيَتِيماً وَاَسِيراً﴾[2] سه شب پیاپی که اینها قرص نانی افطاری اینها بود، گذشتند برای خدا شب اول برای مسکین و شب دوم برای یتیم و شب سوم برای اسیر و هدف این بود که ﴿إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللهِ ﴾[3] ما برای خدا این کار را کردیم و این همان سخاوت است. گاهی اوقات میبینید که بعضیها در ثروت غرق هستند اما روحیه سخاوت ندارند. برعکس بعضیها را میبینید که از نظر اقتصادی تهی دست هستند اما روحیهی سخاوتمندی در آنها در اوج است.
گاهی اوقات در عین ضعف و تهی دستی من بارها دیده ام کسانی که از نظر مالی و امکانات اقتصادی وضعیت خوبی ندارند اما در یک کارهایی شما میبینید که اینها میدرخشند. من یادم نمیرود در یک مجلسی بود از مصاعدت مردم برای دانشگاه مهدویت و این ساختمان مهدیه و مجموعه ای که به نام امام زمان هست یاد کردم که مردم کمک کنید و مصاعدت کنید از منبر آمدم پایین و آمدم که سوار ماشین بشوم یک برادر محترم عزیز کارگر افغانستانی آمد دنبال سر من تا پای ماشین. دیدم یک پنج هزار تومنی درآورد و گفت آقای حدائق خدا شاهد است که بیش از این توانایی ندارم و من یک کارگر روزمزد هستم. این را از من میپذیرید برای کمک به این ساختمان عظیم من پول او را گرفتم و بوسیدم و گفتم پول شما برکت میکند و قطعا میپذیریم. ببیند این همان سخاوت است. طرف یک کارگری است غریب است در این مملکت دست او خالی است اما همان حداقلی که دارد میگذرد؛ و خدای ناخواسته بعضی هایی هم هستند که خدا به اینها لطف زیاد کرده است اما از دادههای الهی حاضر نیستند برای خدا هزینه کنند این یک نکته بود.
و نکتهی دیگر خداوند در این آیه میفرماید، چه در فراخ دستی و چه در تهی دستی، ما از حال نیازمندان غفلت نکنیم. این رسیدگی به امور نیازمندان یک رسالت عمومی برای همه است. حتی همان کسی هم که خودش از نظر معیشتی مشکلی دارد یادی کند از نیازمندان و محرومان و برای آنها قدمی بردارد که خداوند به او لطف خواهد کرد.
و نکتهی دیگر این است که انسانهای نیکوکار برغرائز خود مسلط هستند و حاکم هستند ﴿ وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ ﴾ و نکتهی دیگر این است که نیکوکاری از گذشت و ببخشش جدا نیست قطعا انسانهای نیکوکار هم اهل انفاق هستند و هم اهل کنترل خشم هستند و هم اهل عفو و گذشتن از خطای دیگران هستند. در حالات حضرت سیدالساجدین امام چهارم حضرت علی بن الحسین است که حضرت روزی، یکی از این غلامهای ایشان ظرف آبی را داشت روی سر حضرت میریخت و حضرت داشتند سرشان را شستشو میدادند. این ظرف یک ظرف فلزی یا مسی بود که یک دفعه از دست این کارگر و غلام رها شد و به سر حضرت اصابت کرد و سر حضرت شکست، غلام تا این صحنه را دید خیلی خجالت کشید همین قسمت آیه را خواند ﴿ وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ ﴾ حضرت فرمودند خشم خودم را کنترل کردم و فرو نشاندم گفت ﴿ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ ﴾ دنبالهی آیه را خواند، کسانی که عفو میکنند نه تنها خشم را کنترل میکنند میبخشند. امام فرمودند بخشیدم تو را، دنبالهی آیه را خواند ﴿ وَاللّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ﴾ خدا نیکوکاران را دوست دارد. امام فرمودند تو را آزاد کردم تو آزادی. این روش رهبران دینی ما است. من با این جمله از فرمایشات امیرالمومنین بحث را به اتمام برسانم که علی علیه السلام میفرماید «لَيْسَ لِأَحَدٍ مِنْ دُنْيَاهُ إِلاَّ مَا أَنْفَقَهُ عَلَى أُخْرَاهُ»[4] این حقیقت را عزیزان توجه داشته باشید که از این دنیایی که در آن دارید زندگی میکنید و این امکاناتی که در اختیار شما است. آنقدر سهم شما است که برای آخرت از اینها استفاده میکنید. از خانه اموال و زندگی و امکانات و سلامتی و دانش، حضرت میفرماید از این دنیای شما آنچه که انفاق میکنید. یک وقتی انفاق گفتاری است و ما کسی را نصحیت میکنیم و ارشاد میکنیم و مشکلی را حل میکنیم قدمی برمی داریم برای رفع مشکلات مردم یا با مال خودمان کمک میکنیم به کسی همینها را داریم، حضرت میفرماید آنچه که از این داراییها و امکانات خودتان ذخیره آخرت شما میشود اینها اموال شما است و مال شما است. آن هایی که میماند در روایات داریم که متعلق به وارث است؛ و تا آن حدی که میتوانید عزیزان من از این فرصت هایی که خدا به شما داده است و امکاناتی که در اختیار شما قرار گرفته است در مسیر رضایت خدا هزینه کنید که همینها میشود سرمایههای شما برای جهان آخرت، عرض ام را با این جمله تمام میکنم که مولای متقیان میفرماید وقتی که اجساد را به سمت قبرستان میبرند، دو صدا برمی خیزد یک صدا از آسمانیان که خطاب میکنند که چه چیزی برای خودش فرستاده است و یک صدا از تشییع کنندگان و این هایی که دنبال تابوت هستند میگویند که چه گذاشت و چه از او باقی مانده است، معمولا اینهای که مانده اند میگویند که چی دارد و فرشتگان و آسمانیها میگویند که «مَا قَدَّمْتُ» چی فرستاده است و مقدم کرده است، با خودش چه چیزی آورده است.
[1] سوره آل عمران / آیه 134
[2] سوره انسان / آیه 8
[3] سوره انسان / آیه 9
[4] عیون الحکم و المواعظ، جلد ۱, صفحه ۴۱۰