بسم الله الرحمن الرحیم
قال الله تعالی و تبارک فی محکم کتابه ﴿وَلاَ تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُواْ فِى سَبِيلِ اللهِ اَمْوَاتاً بَلْ اَحْيَاء عِندَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ﴾[1] صدق الله العلی العظیم.
بحث این فرصت ما و این مجلس ما با عنوان شهدا در قرآن، یکی از آیاتی که خداوند نسبت به مقام شهدا و شهید یاد می‌فرماید، آیه‌ی 169 و ادامه‌ی آن آیه، آیه‌ی 170 در سوره‌ی مبارکه‌ی آل عمران است. آیه شریفه می‌فرماید ﴿وَلاَ تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُواْ ﴾ این گونه تصور نکنید که کسانی که در راه خداوند کشته می‌شوند این‌ها مرده هستند یعنی رفتند و دیگر مثل بقیه‌ی اموات که دفن می‌شوند و از دنیا می‌روند آن‌ها اموات به حساب نیاورید مثل سایر مردگان به حساب نیاورید بلکه این‌ها احیاء، زنده‌های واقعی هستند در نزد پروردگار زنده هستند و ﴿ عِندَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ﴾ این‌ها در نزد پروردگارشان بهره مند هستند از ارزاق الهی و معنوی، زنده را زنده نگویند که مرگ از پی اوست بلکه زنده است شهیدی که حیات اش زقفا است. در ادامه‌ی آیه خداوند می‌فرماید: ﴿فَرِحِينَ بِمَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ ﴾[2] شهدا نسبت به آن چه که از ناحیه خدا و فضل الهی به این‌ها رسیده است و این‌ها شادمان هستند و مسرور و خشنود هستند ﴿ وَيَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِينَ لَمْ يَلْحَقُواْ بِهِم مِّنْ خَلْفِهِمْ ﴾ و این‌ها شادمان می‌شوند به پیوستن به دوستان و همرزمان و بستگان خودی که بعد از آن‌ها می‌آیند یعنی شهدا در آن عالم هم یک انتظاری دارند برای اینکه دوستان خود را همرزمان خود را و آن هایی که هنوز به آن‌ها نپیوسته‌اند، منتظر آمدن آن‌ها هستند و با آمدن آن‌ها شادمانی برای آن‌ها مضاعف خواهد شد. ﴿ اَلاَّ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَ هُمْ يَحْزَنُونَ﴾ شادمان هستند به پیوستن کسانی که به دنبال آن‌ها می‌آیند و در حقیقت هم شهدا و هم آن هایی که به شهدا ملحق می‌شوند این‌ها نه خوف و نه حزن آن‌ها را دربرنخواهد گرفت و نگران و اندوهناک و اندوهگین از مسائل دنیایی چه در گذشته و چه در آینده نخواهند شد. من چند نکته را در این دو آیه شریفه خدمت عزیزان عرض کنم که در رمز امتیاز شهید و این که واقعا شهدا رمز موقعیت خودشان و عزتمندی خودش را در کجا یافته است، اولا اینکه خود مقام شهید یک مقام بسیار والایی است. در حالات پیامبر اکرم دارد که روزی حضرت داشتند عبور می‌کردند و شخصی هم در حال حرکت بود و پیوسته این عبارت را به کار می‌برد و تکرار می‌کرد و رد می‌شد و می‌گفت «أَسْأَلُكَ خَيْرَ مَا تُسْأَلُ»[3] خدایا از تو می‌خواهم بهترین خواسته‌ها را آنچه که بهترین خواسته است از شما طلب می‌کنم وقتی که پیامبر دعای این فرد را شنیدن فرمودند اگر دعای این فرد بخواهد به هدف اجابت برسد، جز شهادت پاداش دیگری را نمی‌شود برای او فرض کرد، یعنی بالاترین مقام و پاداشی که کسی که می‌تواند در این دنیا برای خودش رقم بزند با شهادت از دنیا رفتن است، یعنی همین جانی که امانت الهی است در راه خدا هزینه شود و در راه خدا صرف شود.
در حدیث دیگری رسول الله می‌فرماید «فَوْقَ كُلِّ بِرٍّ بِرّاً»[4] بالا دست هر کار نیکی کار نیک دیگری است جز مسئله‌ی شهادت که دیگر ما از شهادت بالاتر نداریم و حتی در روایت داریم که وقتی که بهشتی‌ها در بهشت قرار می‌گیرند و دوزخیان در دوزخ مستقر می‌شوند همه در جایگاه‌های خودشان قرار می‌گیرند و جریان رسیدگی به اعمال تمام می‌شود و به پاداش افراد می‌رسند یا به مجازات شان، در روایت دارد که هیچ کدام از بهشتی‌ها آرزوی بازگشت به دنیا را دیگر نمی‌کنند، چون همه‌ی این هایی که به بهشت رسیده‌اند یک مراحل سختی را طی کردند، در دنیا سختی‌های دیده‌اند و رنج هایی را دیده‌اند و دنیا را که سپری کردند و موقع مردن و جان سپردن و شب اول قبر عالم برزخ و حضور در صحرای محشر و سختی قیامت و محاسبه‌ی الهی و عبور از پل صراط این مراحل سخت را این‌ها طی کردند و گذراندند و رسیدند به بهشت و دیگر بعد از این مراحل‌های سخت هیچ بهشتی ای دیگر آرزو نمی‌کند که ما دوباره برگردیم به دنیا و دوباره این زندگی یکبار دیگر تجربه بشود و تکرار بشود. در روایت دارد که تنها گروهی که در بهشت آرزو می‌کنند که ای کاش می‌شد به دنیا برگردیم و زندگی از سر گرفته شود شهدا هستند، وقتی که بهشتیان از شهدا سوال می‌کنند که شما چرا آرزوی بازگشت مجدد به دنیا را دارید این‌ها در پاسخ می‌گویند که آنقدر لطف و عنایت از ناحیه پروردگار از زمان شهادت تا رسیدن به بهشت مشاهده کردیم که ما دوست داریم این محبت‌های الهی دوباره شامل حال ما بشود و این الطاف را دوباره تجربه کنیم و دریافت کنیم. این مقام شهیدی است که خداوند لطفی که در حق شهدا دارد که در روایات ما هم داریم که بالاتر از شهادت نیکویی نیست و جز کسانی که در قیامت خداوند به این‌ها مقام شفاعت را می‌دهد شهدا هستند که این‌ها این امتیاز دست گیری کردن و شفاعت را خداوند به این‌ها عنایت می‌کند. نکته‌ی دیگر شهدا آرزوی بازگشت به دنیا را می‌کنند به علت اینکه الطاف الهی را مشاهده کردند و هیچ چیزی را در روایت داریم که محبوب تر نزد خداوند از قطره‌ی خونی که در راه خدا به روی زمین ریخته می‌شود نیست. در این آیه هم که اشاره شد من چند نکته را عرض کنم در پایان مطلب، شهدا رمز موفقیتشان فی سبیل الله است. ﴿وَلاَ تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُواْ فِى سَبِيلِ اللهِ اَمْوَاتاً ﴾ خدا می‌فرماید این‌ها فی سبیل الله رفته‌اند بله اگر کسی کاری کرد و اگر فی سبیل الله کسی انفاق کرد و اگر کسی فی سبیل الله تحصیل کرد و فی سبیل الله تدریس کرد خانمی فی سبیل الله برای خدا همسرداری کرد، مادری کرد و پدری فی سبیل الله پدری کرد. تاجری برای خدا تجارت کرد همه‌ی این‌ها می‌شود عبادت، عبادت یعنی آن کاری که برای خدا صورت بپذیرد. خدا راضی باشد. هر کشته شدنی را نمی‌گویند شهید، شهید کسی است که کشته شدن او برای خدا بوده است لذا این عظمت شهید است شهید رمز عظمت خودش را فی سبیل الله یافته است. ﴿وَلاَ تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُواْ فِى سَبِيلِ اللهِ اَمْوَاتاً ﴾ این نکته‌ی بسیار مهمی است که هرجا این فی سبیل الله پرتو افشانی کند زندگی‌ها ارزش پیدا می‌کند و کارها قیمت پیدا می‌کند و تجارت اگر فی سبیل الله باشد کاسب می‌شود حبیب الله، خانم اگر خوب شوهرداری و برای خدا شوهرداری کند ثواب آسیه را به او می‌دهند. مرد اگر خوب و فی سبیل الله تلاش بکند «اَلْكَادُّ عَلَى عِيَالِهِ كَالْمُجَاهِدِ فِي سَبِيلِ اَللَّهِ»[5]
و نکته‌ی دیگر در این آیه شریفه حیات دائمی شهدا است که خدا می‌فرماید ﴿ اَحْيَاء ﴾ این‌ها زنده‌های واقعی هستند ﴿ اَحْيَاء عِندَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ﴾ زنده هایی هم هستند که نزد پروردگار رزق می‌خورند. یک نکته‌ی پایانی را عرض کنم این ﴿ عِندَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ﴾ خیلی نکته در آن نهفته است. از پاداش‌های ویژه ای که خداوند در روز قیامت به بندگان خود می‌دهد همین تقرب مقامی به خدا است در سوره واقعه می‌خوانیم ﴿وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ﴾ ﴿اُوْلَئِكَ الْمُقَرَّبُونَ﴾[6] سابقون که برجستگان بندگان خوب خدا در طول تاریخ هستند این‌ها یکی از امتیازاتشان این است که با خدا از نظر مقام و جایگاه نزدیک هستند. نزدیک ترین مقام‌ها را دارند و از گروه هایی که خداوند می‌فرماید که نزد پروردگار هستند و نزدیک هستند از جهت مقام و از حیث مقام شهدا هستند که ﴿ اَحْيَاء عِندَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ﴾ این‌ها نزد پروردگار و در جوار رحمت الهی قرار می‌گیرند و متنعم هستند و از این آیه می‌فهمیم که شهدا زندگی جمعی دارند و به یکدیگر ملحق می‌شوند و در انتظار یکدیگر هستند و این کامیابی برای شهید و شهدای مکرم اسلام دائمی و همیشگی است که قرآن می‌فرماید ﴿ اَلاَّ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَ هُمْ يَحْزَنُونَ﴾.
[1] سوره آل عمران / آیه ی 169
[2] سوره آل عمران/ آیه‌ی 170
[3] مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، جلد ۱۱, صفحه ۱۳
[4] النوادر (للراوندی), جلد ۱, صفحه ۵
[5] الکافي، جلد ۵, صفحه ۸۸
[6] سوره واقعه/ آیه 10 و 11
