استاد شیخ علیرضا حدائق روز شنبه 6 اردیبهشت 98 به مسأله رمضان در قرآن از سلسله مباحث «اخلاق در قرآن» پرداختند.
بسم الله الرحمن الرحیم.
قال الله تبارک و تعالی: ﴿شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِيَ اُنزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَي وَالْفُرْقَان[1]ِ
با عرض سلام و ادب و احترام خدمت عزیزانی که بیننده و شنونده‌ی برنامه هستند، در نخستین روز از ماه مبارک رمضان، با توجه به شرایط موجودی که بر جامعه حاکم است و فرصت سخنرانی های حضوری و اجتماعات عمومی از مردم گرفته شده است. دوستان پیشنهاد نمودند که هر روز با یک پیام قرآنی و یک آیه‌ی از قرآن موضوعی را در قرآن در محضر عزیزان عرض کنیم که ماه رمضان و ماه نزول قرآن است.
در آیه‌ی که تلاوت شد، آیه‌ی 185 از سوره‌ی مبارکه‌ی بقره با محوریت بحث رمضان در قرآن که جایگاه خود ماه رمضان که یکی از ماههای الهی است و در روایت ما هم تعبیر به شهرالله شده است. ماه خدا. در سخنی رسول خدا می‌فرماید: إنما سمّی الرمضان لأنّه ترمض فیه الذنوب[2]. رمضان را از این خاطر رمضان می‌گویند چون در این ماه، گناهان از بین می‌روند و سوخته می‌شود و از انسان‌ها جدا می‌شود. ماه رمضان یک ماه پالایشی است. یک ماه جدا شدن از همه‌ی عیب های اخلاقی و رفتاری است. فرصت خوبی است برای همه‌ی مردم که برسند به آن چه که خدا از آن‌ها انتظار دارد.
تعبیری را بنده عرض می‌کنم. همانگونه که گاهی اوقات کارمندان دولت و بعضی از سازمان‌ها و نهادها یک دوره هایی ضمن خدمتی برای اینها گذاشته می‌شود، ماه رمضان یک دوره‌ی ضمن زندگی است برای نوع زندگی صحیحی که خدا می‌پسندد. ما در ماه مبارک رمضان می‌آموزیم که چگونه سخن بگوییم، چگونه زندگی کنیم، روابط ما با دیگران چگونه باشد که برای یازده ماه دیگر ما درس زندگی شود.
در آن خطبه‌ی جمعه‌ی پایانی ماه شعبان که رسول الله سخنرانی فرموده بودند، دهها نکته‌ی ارزشمندی که باید در ماه رمضان مورد عمل قرار بگیرد، پیغمبر به عنوان توصیه‌ها نام می‌برد، لذا رمضان از ماده‌ی رمض به معنای سوزاندن است، یعنی همه‌ی عیب ها، همه‌ی بدی‌ها در این ماه باید سوزانده شود، با روزه گرفتن. با مباحث اخلاقی. در ماه رمضان، ورود ما با خروج ما متفاوت باشد و در آن سخن، رسول الله می‌فرماید: شقی یعنی بدبخت و شقاوتمند کسی است که یک ماه ضیافت الهی را بگذراند و خودش را مشمول رحمت و مغفرت الهی قرار ندهد. حال اینکه این ماه، ماهی هست که پیغمبر فرمود: هو شهر اوله رحمه. شروع ماه رمضان با رحمت شروع می‌شود. و اوسطه مغفره. وسط ماه رمضان مغفرت است. آمرزش است. و آخره عتق. پایان این ماه هم رهایی است. آزادی است. از اسارت هایی که انسان‌ها گرفتار بودند نسبت به وساوس شیطانی و مکائد شیطانی.
جمله‌ی دیگری را از فرمایشات امام صادق در فضیلت ماه رمضان و قدر شناسی این فرصت ارزشمند عرض کنم. در یکی از توصیه هایی که امام صادق به فرزند خودشان هنگامی که ماه رمضان وارد شده بود و روز اول رمضان بود، امام این جمله را فرمودند: فاجهدو انفسکم. در این ماه خیلی تلاش کنید، کوشش کنید که بدست آورید آن چیزهایی را که بدست نیامده بود از نظر اخلاقی و رفتاری. فإنّ فیه تقسم الارزاق. امام صادق فرمود: ماه رمضان ماهی است که ارزاق شما تقسیم می‌شود. آن هاییکه دنبال رزق فراوان تر و بیشتر هستند، ماه رمضان فرصت این کار را برای شان فراهم می‌کند. و تکتب الآجال. آجال در این ماه رقم می‌خورد. مقدرات در این ماه رقم می‌خورد. عمرها و اجل ها. و فیه یکتب وفدالله الذین یفدون الیه. در این ماه نوشته می‌شود کسانی که وفد و میهمان خدا هستند و بر خدا وارد می‌شوند، نام اینها در همین ماه ثبت می‌شود. چه کسانی را خداوند در این ضیافت به میهمانی می‌پذیرد؟ همه دعوت هستیم. رسول الله می‌فرماید: دعیتم الی ضیافته الله. همه‌ی تان دعوت شدید، اما در این دعوت عمومی که همه را دعوت کرده اند، چه کسانی آن صلاحیت میهمان خدا بودن را و لیاقت میهمانی را برای خودشان ثبت می‌کنند؟ این فرصت را باید در این ماه بدست آورد. و فیه لیله العمل. امام صادق به فرزندش فرمود: در این ماه همان لیله العمل هست، شب کار، شب تلاش و شب کوشش که همان شب قدر می‌باشد. فیها خیر من العمل فی الف شهر[3]. که در آن شب، تلاش و کوشش و عبادت و کارهای شایسته ارزشش از هزار ماه برتر و بیشتر است.
چند نکته را من در پایان عرایضم عرض کنم.
یکی از امتیازات مهم ماه رمضان هم که قرآن در این آیه‌ی شریفه‌ی که تلاوت شد:
﴿شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِيَ اُنزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ، یکی از امتیازات ماه رمضان این است که قرآن کاملا در این ماه نازل شده و بر پیامبر نزول پیدا کرد.
نکته‌ی دیگر اینکه خداوند احکام را به آسانی رقم زده است. يُرِيدُ اللّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلاَ يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ[4]. اصلا دین اسلام، دین آسانی است. ما در همین ماه رمضان نیز، فقهاء و بزرگان ما می‌فرمایند کسانی که از نظر سلامت جسمانی توانایی روزه گرفتن ندارند، اینها تکلیفی به روزه گرفتن ندارند و قرآن هم می‌فرماید: بگذارید، فَعِدَّةٌ مِّنْ اَيَّامٍ اُخَرَ. آن هاییکه مسافر هستند و نا توانی دارند و توانایی جسمانی ندارند، در ایام دیگر روزه بگیرند، يُرِيدُ اللّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلاَ يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ، خدا به آسانی کار را رقم زده است و دین اسلام، دین سهل و سمحه است. دین آسان است و خداوند به سختی کار را نگرفته است. و قطعا هدایت و توفیق در انجام واجبات را از طرف خداوند باید خواست و تقاضا کرد که همه‌ی توفیقات از او هست و خداوند هدایت کننده‌ی بشریت هست و ما همین طوری از خداوند تقاضا نماییم و روزه داری زمینه ساز است و این روزه در ماه رمضان زمینه ساز هدایت انسان‌ها و سپاس گذاری از نعمت های وافر خدا می‌شود. میزبان در این ماه پر خیر و رحمت خداوند است. وسیله‌ی پذیرایی، شب قدر، نزول قرآن، فرود آمدن فرشتگان از آسمان بر زمین، استجابت دعا و آن تلطیف روح و معنویت و دوری از دوزخ است. امیدواریم ک انشاء الله بتوانیم از این فرصت ارزشمند ضیافت الهی و ماه رمضان با این همه عظمت و موقعیتی که برای همه دارد کمال استفاده را بکنیم.
[1] بقره/185
[2] مستدرک، ج 7 ص 546
[3] کافی، ج 4 ص 66
[4] بقره/185
