استاد شیخ علیرضا حدائق روز چهارشنبه 29 خرداد 98 در ادامه سلسله مباحث سیمای پیامبر (ص) در قرآن در ادامه جلسه گذشته که موضوع «مشورت» را موردبررسی قراردادند به بایدها و نبایدها مشورت پرداختند.
مهم‌ترین مطالب:
دیوانه کیست؟
اگر می‌خواهیم بدانیم عاقل کیست ابتدا باید دیوانه واقعی را بشناسیم.
پیامبر (ص) فرمودند: مجنون واقعی کسی است که آخرتش را به دنیایش می‌فروشد.
می‌گوید: خوش باش! همین دنیای دوروزه را غنیمت بدان!
آخرت جاوید ازلی ابدی را برای دنیای شصت هفتادساله بی‌ثبات نابود می‌کند.
عقل چیست؟
از امام صادق (ع) پرسیدند: عاقل کیست؟
حضرت فرمودند: عقل یعنی بندگی خدا و آخرت نگری در تو بیشتر شود و طراز زندگی‌ات تنها خدا باشد.
پرسیدند: آن چیزی که در معاویه بود چه بود؟
حضرت فرمودند: آن چیزی که در معاویه بود خدعه و نیرنگ بود که شبیه به عقل است ولی عقل نیست.
امروز مردم می‌گویند عاقل فلانی است که چهار سال در بازار آمده است و وضعش این‌گونه است. کسی که با پارتی‌بازی و زد و بند حقی را ضایع می‌کند عاقل نیست.
امام صادق (ع): اَلعَقلُ ما عُبِدَ بِهِ الرَّحمنُ وَ اکتُسِبَ بِهِ الجَنان
با چه کسانی مشورت کنیم؟
امام علی (ع) می‌فرماید: افراد با تجربه برترین مشاوران هستند.
از تجربه‌های مردم استفاده کنید. مرحوم آیت‌الله والد می‌فرمودند: از دوران جوانی با پیرمردها رفاقت می‌کردم؛ زیرا چون پیرمردها تجربه دارند که بالاتر از علم است.
زمانی که به روستاهای اطراف شیراز می‌رفتم با چند پیرمرد ولو بی‌سواد صحبت می‌کردم و از آن‌ها می‌خواستم تجربیاتشان را با من در میان بگذارند.
پیر می‌گوید: ای‌کاش می‌توانستم و جوان می‌گوید: ای‌کاش می‌دانستم.
لذا کسانی را مورد مشورت قرار بدهید که در آن مورد صاحب‌تجربه و کارآزموده هستند.
افْضَلُ مِنْ شاوَرْتَ ذُوالتَّجارِبِ
با کسی باش که تو را بگریاند
امام باقر (ع) می‌فرماید: با کسی معاشرت کن که اشک تو را دربیاورد و نصیحتت کند.
اما تابع کسی نباش که تو را بخنداند و با تو یکرنگ نباشد.
آن‌کسی که تو را می‌خنداند و با تو صاف نیست به درد مشاوره نمی‌خورد.
امام باقر (ع): اتَّبِعْ مَنْ يُبْكيكَ وهُو لَكَ ناصِحٌ وَلا تَتَّبِع مَن يُضحِكَكَ وَهُو لَكَ غاشٍّ
آیت‌الله بروجردی و مرد لحاف‌دوز
می‌گویند: آیت‌الله‌العظمی بروجردی (ره) به یک لحاف‌دوز گفته بودند که پنج‌شنبه‌ها بیا تو را ببینم.
خادم آقا می‌گوید: کنجکاو شدم که چکار دارد؟ یک روز پشت در اتاق ایستادم شنیدم که با عتاب با آقا حرف می‌زند: سید حسین! مرجعیت عاریتی است سید حسین! دنیا فانی است و ریاست تمام می‌شود. او می‌گفت و آقا گریه می‌کرد.
باید اشک برخی مدیران و وزرا را دربیاورند. همه ما نیاز داریم که برخی ما را به یاد آخرت بیندازند.
خادم می‌گوید: بعدازاین دیدار، اعتراض کردم آقا فرمود: من خودم گفتم بیاید. هرکسی که اینجا می‌آید دست ما را می‌بوسد و تعریف می‌کند. می‌خواهم یک کسی اینجا بیاید ما را به یاد آخرت بیندازد و واقعیت را به من بگوید.
حدود مشورت
امام صادق (ع) فرمودند: مشورت حدود چهارگانه دارد که باید رعایت شود:
- مشاور، باید عاقل باشد. با کسی که هوای نفس بر او حاکم است مشورت نکنید!
- آزاد و دین‌دار باشد. زیر تقیدات این‌وآن قرار نگیرد و وام‌دار کسی نباشد.
- دوست و برادر شما باشد و سربلندی شما را سربلندی خودش بداند.
- اگر نسبت به اسرار خودتان آگاهشان کردید راز شما را راز خودش بداند. کاستی شما را کاستی خودش بداند. کوس رسوایی شما را بلند نکند.
أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ إِنَّ الْمَشُورَةَ لَا تَكُونُ إِلَّا بِحُدُودِهَا فَمَنْ عَرَفَهَا بِحُدُودِهَا وَ إِلَّا كَانَتْ مَضَرَّتُهَا عَلَى الْمُسْتَشِيرِ أَكْثَرَ مِنْ مَنْفَعَتِهَا لَهُ فَأَوَّلُهَا أَنْ يَكُونَ الَّذِي يُشَاوِرُهُ عَاقِلًا وَ الثَّانِيَةُ أَنْ يَكُونَ حُرّاً مُتَدَيِّناً وَ الثَّالِثَةُ أَنْ يَكُونَ صَدِيقاً مُؤَاخِياً وَ الرَّابِعَةُ أَنْ تُطْلِعَهُ عَلَى سِرِّكَ فَيَكُونَ عِلْمُهُ بِهِ كَعِلْمِكَ بِنَفْسِكَ ثُمَّ يَسْتُرَ ذَلِكَ وَ يَكْتُمَهُ
با چه کسانی مشورت نکنیم؟
- با آدم ترسو مشورت نکن! زیرا راه‌حل مشکل را بر تو تنگ می‌کند.
- با بخیل نیز مشورت نکن؛ زیرا تو را از هدفت بازمی‌دارد. می‌خواهی انفاق کنی و بخیل می‌گوید: نکن! روز پیری چه می‌کنی؟
- با حریص مشورت نکن! زیرا حرص را در نظرت نیکو جلوه می‌دهد. تو را در وادی دنیاطلبی می‌اندازد.
- امام علی (ع): با آدم دروغ‌گو مشورت نکن! زیرا مانند سراب است که دور را نزدیک می‌کند و نزدیک را دور می‌کند؛ یعنی شما را سرکار می‌گذارد.
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله ـ للامام عليّ عليه السلام ـ: يا عليُّ، لا تُشاوِرْ جَبانا فإنّهُ يُضَيِّقُ علَيكَ المَخرَجَ و لا تُشاوِرِ البَخيلَ فإنّهُ يَقْصُرُ بكَ عن غايَتِكَ و لا تُشاوِرْ حَريصا فإنّهُ يُزَيِّنُ لكَ شَرَها
دروغ و شراب؟!
امام باقر (ع) می‌فرماید: خدا برای همه کارهای بد یک قفل قرار داده است و شاه‌کلید تمام مفاسد، شراب خوری است.
ولی دروغ از شراب بدتر است.
مرحوم امام خمینی (ره) در کتاب «اربعین حدیث» وقتی این روایت را نقل می‌کنند می‌فرمایند: ما نمی‌دانیم که در عالم معنا دروغ چه می‌کند که شراب نمی‌کند.
ابى جعفر عليه السلام قال: ان الله تعالى جعل للشر اقفالا وجعل مفاتيح تلك الاقفال الشراب، والكذب شر من الشراب.
